مغز دارای ۱۲ جفت «اعصاب مغزی» (Cranial Nerves) یا اعصاب کرانیال می‌باشد که به طور مستقیم از مغز و ساقه مغزی منشأ می‌گیرند (به جز عصب بویایی و عصب بینایی). نام و عملکرد این اعصاب در ادامه توضیح داده شده‌اند.
عصب بویایی
«عصب بویایی» (Olfactory Nerve) طول بسیار کوتاهی دارد و فاقد هسته می‌باشند. مسیر انتقال اطلاعات بویایی به قشر مغز یک طرفه می‌باشد و از تالاموس عبور نمی‌کند. این عصب در حقیقت جزئی از دستگاه بویایی می‌باشد که اجزای دیگر آن عبارتند از:
- اپی‌تلیوم بویایی: دارای گیرنده‌های حسیِ بویایی است.
- گیرنده‌های بویایی: نورون‌هایی دوقطبی که آکسون آن‌ها از طریق استخوان اتمویید وارد جمجمه می‌شود و در نهایت به پیاز بویایی می‌رسد.
- پیاز بویایی
- مسیر بویایی: شامل راه بویایی و نوار بویایی است.
- نواحی قشری بویایی: در نیمکره‌های مغز قرار دارد.
عصب بینایی
فیبرهای «عصب بینایی» (Optic Nerve) ، از لایه سلول‌های گانگلیون در شبکیه منشأ می‌گیرند. حدود یک میلیون آکسون سلول‌های گانگلیون، عصب بینایی را تشکیل می‌دهند. حدود ۹۰٪ فیبرهای عصب بینایی به تالاموس وارد می‌شوند و بقیه به کالیکولوس فوقانی (برجستگی فوقانی) و مغز میانی می‌روند.
عصب حرکتی چشمی
«عصب حرکتی چشمی» (Oculomotor Nerve) شامل اعصاب مغزی از نوع حرکتی می‌باشد و به بسیاری از عضلات چشم عصب‌دهی می‌کند و عملکردهایی همچون تنگ شدن مردمک چشم، بالا رفتن پلک فوقانی، حرکات کره چشم به بالا و پایین را عهده‌دار است.
عصب قرقره ای
«عصب قرقره‌ای» (Trochlear Nerve)، عضله مایل و فوقانی مربوط به چشم را عصب‌رسانی می‌کند و وظیفه آن چرخش کره چشم به سمت پایین و داخل می‌باشد.
عصب سه قلو
«عصب سه قلو یا سه شاخه» (Trigeminal Nerve) عملکرد حسی–حرکتی دارد. پوست صورت، دندان‌ها، گونه، چانه، غشاهای مخاطی دهان و بینی، حس درد زبان و قسمت پیشانی توسط عصب سه شاخه عصب‌دهی می‌شوند. این عصب دارای ۴ هسته می‌باشد:
- هسته حرکتی (در پل مغزی)
- هسته حسی اصلی (در پل مغزی)
- هسته نخاعی: حسی (از پیاز نخاع تا قطعه C2 نخاع)
- هسته مزانسفالیک: حسی (در مغز میانی و ناحیه فوقانی پل مغزی)
عصب انشقاقی
«عصب اشتقاقی» (Abducens Nerve) دارای یک هسته به نام ابدوسنس یا اشتقاقی در ناحیه پل مغزی می‌باشد که عضله رکتوس خارجی از طریق آن عصب می‌گیرد و عملکرد آن باعث حرکت کره چشم به خارج می‌شود.
عصب چهره ای
«عصب چهره‌ای» (Facial Nerve) شاخه‌های حسی و حرکتی و ۴ هسته دارد. آکسون‌های هسته حرکتی آن در ناحیه پل مغزی قرار دارند و به عضلات صورت، مانند دهان، بینی، پلک‌ها، ابروها و حرکت پوست سر و برخی از عضلات گردن با این عصب کنترل می‌شوند. حس دو سوم پیشینِ زبان توسط هسته حسی عصب چهره‌ای تأمین می‌شود. عصب چهره‌ای دارای فیبرهای پاراسمپاتیک (اعصاب غیر ارادی) به سمت غدد اشکی، زیر فکی، زیر زبانی و مخاط بینی می‌باشد.
عصب دهلیزی حلزونی
«عصب دهلیزی حلزونی» (Vestibulocochlear Nerve) خود از دو عصب تشکیل شده که شامل:
- «عصب شنوایی» (Auditory Nerve) یا «حلزونی» (Cochlear): در لوب گیجگاهی (تمپورال) قشر مغز قرار دارد.
- «عصب دهلیزی» (Vestibular Nerve): در تعادل و حرکات هماهنگ چشم و حرکات سر نقش دارد. از نشانه‌های آسیب عصب دهلیزی، سرگیجه و تهوع می‌باشد.
عصب زبانی حلقی
«عصب زبانی حلقی» (Glossopharyngeal Nerve)، دارای هسته‌هایی با عملکرد حسی و حرکتی می‌باشد. بخش حسی این عصب یک سوم پشتی زبان، مخاط حلق، شیپور استاش، لوزه‌ها و پرده صماخ را عصب‌دهی می‌کند. فیبرهای حرکتی از این عصب به نواحی کام نرم و گلو فرستاده می‌شوند.
عصب واگ
«عصب واگ» (Vagus Nerve) فیبرهای حسی و حرکتی دارد و ۷۵٪ فیبرهای پاراسمپاتیک، از این عصب منشأ می‌گیرند. هسته‌های عصب واگ که در پیاز نخاع قرار دارند؛ شامل:
- هسته آمبیگوس: دارای فیبرهای حرکتی به عضلات داخلی حنجره، حلق، قسمت فوقانی مری، عضله بالا برنده کام و یکی از عضلات خارجی حنجره می‌روند.
- هسته راه منزوی: چشایی سطح اپیگلوت و حس عمومی
- هسته خلفی واگ: فیبرهای عصبی این هسته از دستگاه تنفس، دستگاه گوارشی و قوس آئورتی وارد «هسته راه منزوی» (Solitary Nucleus) می‌شوند که برای حس چشایی با اعصاب چهره‌ای، زبانی حلقی و عصب واگ مرتبط هستند. فیبرهای عصبی پاراسمپاتیکِ عصب واگ، به قلب، قفسه سینه، تارهای صوتی و دستگاه گوارش غذا می‌روند.
عصب فرعی
«عصب فرعی» (Accessory Nerve)، فقط شامل فیبرهای حرکتی و شامل دو قسمت می‌باشد:
- «عصب فرعی جمجمه‌ای» (Cranial Accessory Nerve): به عضلات داخلی حنجره و کام نرم می‌رود.
- «عصب فرعی نخاعی» (Spinal Accessory Nerve): عضلات جناغی – چنبری – پستانی و ذوزنقه‌ای را عصب‌دهی می‌کند.
عصب زیر زبانی
«عصب زیرزبانی» (Hypoglossal Nerve): فقط عملکرد حرکتی دارد و عضلات داخلی و خارجی زبان را عصب‌رسانی می‌کند. عصب بویایی و بینایی هسته ندارند، در حالی که بقیه اعصاب مغزی دارای یک یا چند هسته عصبی هستند.
از این که تا به اینجا همراه ما بودید، کمال تشکر را از شما داریم. چنانچه سؤال یا ابهامی به وجود آمده است، در قسمت نظرات همین مقاله با ما و دیگر همراهان مدد درمان به اشتراک بگذارید.