سکته مغزی یک بیماری بسیار خطرناک است اما به‌راحتی می‌توان از آن پیشگیری کرد. سلول‌های مغز، سلول‌های حساسی هستند. این سلول‌ها برای زنده ماندن به‌صورت مداوم به اکسیژن و سایر مواد نیاز دارند. هر عاملی که مانع از رسیدن اکسیژن به این سلول‌ها شود، منجر به مرگ سلول شده و به عملکرد مغز آسیب می‌رساند. دلایل متعددی که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت ممکن است منجر به لخته شدن خون درون درگ‌های مغز شوند و یا رگ حامل، پاره شود و خون تازه به سلول‌های مغز نرسد. در این شرایط، سکته‌ی مغزی اتفاق می‌افتد.
سکته مغزی چطور به بدن آسیب می‌زند؟
وقتی که لخته‌خون و یا پارگی رگ مانع از رسیدن خون حاوی اکسیژن و مواد ضروری به سلول‌های مغز می‌شود، سلول‌های آن ناحیه از بین می‌روند. هرچه مدت زمان قطع جریان خون بیشتر باشد، آسیب بیشتری به مغز وارد می‌شود. از آنجا که هر قسمت از مغز وظیفه‌ی کنترل بخشی از بدن را بر عهده دارد، هر قسمتی از مغز که دچار انسداد شود، می‌تواند عارضه‌ی متفاوتی را به نمایش بگذارد. برای مثال اگر خون‌رسانی پشت مغز متوقف شود، می‌تواند منجر به اختلال در بینایی گردد. حتماً قبلا شنیده‌اید که هر نیم‌کره از مغز، عملکرد نیمه‌ی مخالف بدن را تحت کنترل دارد. به همین دلیل در برخی افرادکه دچار stroke می‌شوند، از کار افتادن نیمی از اندام‌های بدن مشاهده می‌شود. ایجاد آسیب در نیم‌کره‌ی چپ مغز می‌تواند اختلالاتی چون فلج، ناتوانی در حرکت، کند شدن حرکات و مشکلات گفتاری در طرف راست بدن و حتی از دست دادن بخشی از حافظه شود. به‌صورت متقابل، در صورت بروز سکته در نیم‌کره‌ی راست، عوارضی چون فلج یا ناتوانی حرکت، رفتارهای سریع و مشکلات بینایی شود. آسیب به هر دو نیم‌کره می‌تواند منجربه اختلالات حافظه شود.
انواع سکته مغزی
دسته‌بندی سکته مغزی بر اساس عامل وقوع آن انجام می‌شود. علت توقف جریان خون در رگ‌های مغز ممکن است لختگی خون و یا پارگی رگ‌های خونی باشد. درصورتی که لخته خون به‌طور موقت ایجاد شود، سکته از نوع سکته مغزی خفیف یا گذرا است. اگر لخته خون بزرگ در رگ ایجاد شود، بیمار دچار سکته مغزی ایسکمیک (Ischemic) می‌شود. و اگر عامل سکته، پارگی لخته خون باشد، سکته مغزی از نوع هوراژیک (hemorrhagic) است.
سکته مغزی ایسکمیک
این نوع سکته مغزی شایع‌تر از انوع دیگر است و در حدود ۸۷ درصد از سکته‌های مغزی را شامل می‌شود. دلیل رخ دادن این سکته مغزی ایجاد یک لخته خون نسبتاً بزرگ در رگ خونی مغز است که جلوی حرکت خون در رگ و رسیدن به سلول‌ها را مسدود می‌کند. علت اصلی ایجاد چنین لخته‌هایی رسوبات چربی در رگ هستند. این لخته‌خون در دو حالت ایجاد می‌شود. یا لخته‌خون به دلیل تجمع چربی در همان مویرگ داخل مغز تشکیل می‌شود؛ یا لخته‌ای در ناحیه قلبی و رگ‌های بزرگتر تشکیل شده و تکه‌ای از آن به سمت سایر اندام‌ها حرکت کرده و به مویرگ‌های مغز می‌رسد. از آنجا که مویرگ‌های مغزی قطر کمی دارند، این لخته‌ی کوچک در آن ناحیه انسداد ایجاد می‌کند.
در برخی موارد ممکن است بیمار به جهت وجود لخته خون دچار stroke شود اما علائم واضحی وجود نداشته باشد و بیمار از این سکته آگاهی نداشته باشد. این اتفاق در لحظه عوارض شدیدی ندارد اما ممکن است در آینده خطرساز شود. از عواملی که می‌تواند امکان ایجاد سکته مغزی خاموش را افزایش دهد، ضربان شدید قلبی یا فیبریلاسیون دهلیزی و فشار خون بالاست. پس با کنترل این مشکلات می‌توان خطر رخ دادن این سکته را کاهش داد.
سکته مغزی هموراژیک
این نوع سکته مغزی نادرتر است و در حدود ۱۳٪ از مبتلایان به سکته مغزی را شامل می‌شود. این سکته زمانی اتفاق می‌افتد که مویرگ‌های مغزی به جهت ضعیف شدن و یا دلایل دیگر پاره شده و در اطراف مغز شروع به خونریزی می‌کنند.
ضعف دیواره رگ‌ها معمولاً یک عارضه مادرزادی است که در کمتر از یک درصد جامعه ممکن است وجود داشته باشد. در برخی افراد نیز در میانسالی به دلایلی مانند عفونت، ضربه مغزی، مصرف آنفتامین و کوکائین عارضه‌ی شل شدگی رگ‌ها یا آنوریسم مغزی به وجود بیاید. در این عارضه، رگ‌ها به دلیل فشار بزرگ شده و ضعیف می‌شود.
سکته خفیف
این نوع سکته در نتیجه‌ی ایجاد یک لخته‌خون موقت در رگ‌های مغز ایجاد می‌شود که معمولاً اثر بلند مدت و مخربی ندارد. اما علائمی دارد که می‌توان با مشاهده‌ی آن‌ها به وقوع این سکته پی برد. علائم سکته مغزی خفیف، احساس ضعف، بی‌حسی یا فلج در یک سمت بدن، سرگیجه، سختی در صحبت کردن، عدم توانایی در شناختن دیگران و سردرد شدید است.
این سکته‌ها خفیفند و عارضه دائمی ایجاد نمی‌کنند اما باید به آن‌ها به‌عنوان یک هشدار توجه کرد. سکته هرچند خفیف باشد نشان از وجود یک علت برای نارسایی در تغزیه سلول‌های خونی است. پس لازم است تا جدی گرفته شود تا علت وقوع آن کشف شده و از بروز سکته مغزی شدید پیشگیری نمود.
یک سوم از بیمارانی که سکته خفیف را از سر می‌گذرانند دچار سکته شدیدتر می‌شوند.
عواملی چون افزایش سن، دیابت، سیگار کشیدن، بیماری قلبی و عروقی و آمبولی می‌تواند خطر بروز چنین سکته‌هایی را افزایش دهد.
علائم سکته مغزی
در هنگام سکته مغزی، زمان بسیار حائز اهمیت است و اگر این حادثه به‌موقع شناسایی و اقدامات مورد نیاز انجام شود، می‌توان تا حد قابل توجهی از عوارض stroke پیشگیری نمود. هرچه زمان انسداد رگ‌ها بیشتر باشد، آسیب گسترده‌تری به بافت‌های مغز وارد می‌شود و هرچه آسیب به بافت مغزی کمتر باشد، بیمار با عوارض کمتری روبرو خواهد بود. برای همین شناسایی علائم سکته مغزی بسیار حائز اهمیت است تا اگر خودتان یا دیگری دچار این عارضه شد، به موقع بتوانید در مورد آن اقدام نمایید.
علائم سکته مغزی در عملکرد اعضای بدن بیمار مشخص می‌شود. بیمار ممکن است دچار گیجی شود، در صحبت کردن مشکل داشته باشد و یا به خوبی متوجه صحبت‌های دیگران نشود و محیط خود را تشخیص ندهد.
ناتوانی عضلانی از دیگر علائم سکته مغزی است. این ناتوانی ممکن است احساس ضعف، بی‌حسی یا حتی فلج باشد و عموماً در یک سمت بدن در ناحیه پا، دست و صورت قابل مشاهده است. با تمرین ساده‌ای می‌توانید آن را تشخیص دهید. از بیمار بخواهید که لبخند بزند، اگر یک طرف دهان وضعیت غیر عادی داشت، سکته مغزی رخ داده، یا از او بخواهید هر دو دست خود را بالا ببرد، اگر یکی از دستان اون پایین بیفتد، علائم سکته مغزی است.
بینایی از توانایی‌هایی است که ممکن است در نتیجه سکته مغزی دچار اختلال شود. این اختلال ممکن است بر روی یک یا هر دو چشم به صورت تاری دید، دو بینی و یا عدم بینایی اتفاق بیفتد.
نشانه دیگر، سردرد ناگهانی شدید است که ممکن است با نشانه‌های دیگری چون حالت تهوع، گیجی و از دست رفتن هوشیاری همراه باشد.
حالت گیجی، عدم توانایی در راه رفتن و عدم تعادل نیز از علائمی است که می‌تواند وقوع سکته مغزی را تأیید کند.
روش پیشگیری
عوارض سکته مغزی می‌توان بسیار شدید و درمان آن بسیار سخت و یا غیر ممکن باشد. به همین دلیل، پیشگیری از وقوع راه حل بهتری به‌نظر می‌رسد. این مسئله برای افرادی که سکته خفیف را تجربه کرده‌اند بیشتر حائز اهمیت است چون احتمال وقوع سکته دیگر و شدیدتر در آن‌ها وجود دارد. رأی پیشگیری از سکته مغزی باید بدانید که سکته مغزی چیست و عوامل خطر خود را شناسایی کنید و با تغییر سبک زندگی از بروز آن پیشگیری کنید.
یکی از مهم‌ترین عواملی که بر stroke اثر می‌گذارد، فشار خون بالاست. فشار خون بالا به دیواره رگ‌ها فشار وارد می‌کند و باعث آسیب‌دیدگی و تخریب آن‌ها می‌شود. برای افرادی که سابقه‌ی stroke خفیف دارند، بهترین راه پیشگیری، کنترل فشار خون است. از مصرف نمک و غذاهای دارای سدیم خودداری کنید و تحت‌نظر پزشک باشید تا در صورت نیاز برای شما داروی کنترل فشار خون تجویز کند.
تجمع چربی در دیواره رگ‌های خونی می‌تواند جریان خون را دچار وقفه کند و این مسئله خطر بروز سکته مغزی را افزایش می‌دهد. برای پیشگیری از رسوب چربی در رگ‌ها، از مصرف غذاهای حاوی کلسترول بالا خودداری کنید. غذاهای حاوی کلسترول بالا مانند فست فودها، تخم مرغ و چربی‌های اشباع را حتی الامکان کاهش دهید و سعی کنید از چربی‌های سالم مانند روغن کنجد و زیتون استفاده کنید. درصورتی که مبتلا به کلسترول بالا هستید، بهتر است تحت نظر پزشک باشید تا تجویز مناسب برای شما از لحاظ رژیم غذایی و داروهای مورد نیاز انجام شود.
دخانیات خطر بروز سکته مغزی را افزایش می‌دهد. درصورتی که به مصرف دخانیات اعتیاد دارید؛ سعی کنید با روش‌های مناسب آن را ترک نمایید. همچنین مصرف زیاد الکل می‌تواند فشار خون را افزایش دهد و تأثیر مستقیمی‌بر وقوع سکته مغزی دارد.
درصورت ابتلاء به دیابت و بالا بودن سطح قند خون، خطر وقوع سکته مغزی نیز افزایش می‌یابد. اگر مبتلا به دیابت هستید، باید تحت‌نظر متخصص باشید و رژیم غذایی مناسبی داشته باشید تا قند خونتان را کنترل کنید.
از آنجا که اضافه وزن و چاقی سایر فاکتورهای خطر مانند مشکلات قلبی، کلسترول بالا و مشکلات قلبی و عروقی را افزایش می‌دهد، یکی از عوامل جدی ابتلاء به سکته مغزی به حساب می‌آید. بهتر است وزن خود را کاهش دهید. ورزش منظر و رژیم غذایی سالم می‌توانند تمامی این فاکتورها را کاهش دهد.
ورزش منظم می‌تواند از جهات گوناگونی در پیشگیری از وقوع stroke مؤثر باشد. ورزش فشار خون را کاهش می‌دهد، سطح کلسترول خوب خون را بالا می‌برد و از ابتلاء به بیماری‌های قلبی و عروقی پیشگیری می‌کند. همچنین وزن شما را کاهش می‌دهد و می‌تواند در کاهش سطح قند خونتان نیز مؤثر باشد. به همین جهت در حدود ۳۰ دقیقه ورزش روزانه منظم می‌تواند در پیشگیری از وقوع سکته مغزی تأثیرگذار باشد.
تغذیه از مؤثرترین فاکتورهای حفظ سلامتی است. رژیم غذایی کم چرب و کم نمک به همراه مقدار مناسبی از میوه‌ها، سبزیجات و فیبر می‌تواند بر کنترل عوامل خطر بسیاری از مشکلات از جمله فشار خون، قندخون و کلسترول بالا مؤثر باشد. مصرف چربی‌های خوب، امگا۳، مغزها و کربوهیدرات می‌تواند در کنترل این عوامل مؤثر باشد.